Του Σπυρίδωνα Β. Παυλίδη
Καθηγητή Γεωλογίας Α.Π.Θ.
Η Προϊστοριολογία προχωρεί πέρα από την αρχαιολογική ανάλυση, πίσω από τα κατάλοιπα, τα προϊόντα δηλαδή της πολιτιστικής δράσης και επειδή υποχρεώνεται να διεισδύσει σε μια γεωλογική εποχή προγενέστερη από την τωρινή, την ονομαζόμενη γεωλογικά Πλειστόκαινη, είναι υποχρεωμένη να ζητήσει τη βοήθεια των φυσικών επιστημών και κυρίως της γεωλογίας. Πρέπει να υπολογίζει ιδιαίτερα δύο παράγοντες, που στα κατοπινά χρόνια ή είναι δεδομένοι ή δεν έχουν τόση σημασία: το Περιβάλλον και το Χρόνο. Γιατί όσο προχωρεί κανείς βαθύτερα στην προϊστορία, τόσο δυσκολότερα ελέγχεται ο παράγων χρόνος, και τόσο περισσότερο μεγαλώνει ο ρόλος του περιβάλλοντος και η δύναμη της επίδρασής του στον άνθρωπο.
Οι μεγάλες κλιματικές και οικολογικές μεταβολές της πλειστόκαινης εποχής, όπως εναλλαγή παγετώνων και θερμών ή υγρών μεσοδιαστημάτων, ξηρασίες, ανεβοκατέβασμα της θαλάσσιας στάθμης, αλλαγές στην πανίδα και τη χλωρίδα, δεν άφησαν βέβαια ανεπηρέαστο τον άνθρωπο ως βιολογικό και κοινωνικό ον και την ιστορική πορεία του.
Δεν θα μπορούσε κανείς να εμβαθύνει στη φύση του ανθρώπου αν δεν προσπαθούσε να βρει την «αρχή» της καταγωγής του και να εξετάσει τη μακριά και πολυδαίδαλη πορεία της εξέλιξης του στα πρώτα και τα κατοπινά της στάδια. Φυσικά, στο σύντομο αυτό σημείωμα δεν θα αναφερθούμε στα επιμέρους προβλήματα της ανθρώπινης καταγωγής και εξέλιξης, αλλά θα ξεκινήσουμε με δυο θεμελιώδεις θέσεις της θεωρίας της εξέλιξης:
Πρώτο, ότι ο άνθρωπος είναι ένα ζώο, φτιαγμένο όπως τα άλλα ζώα, κάτι που ακόμη και οι προεξελικτικοί βιολόγοι αναγνώρισαν, και ο Δαρβίνος με μεγάλη δυσκολία διατύπωσε, αλλά ξεχωριστό σαν είδος, όπως εμείς οι ίδιοι θέλουμε να πιστεύουμε, εξαιτίας της ψηλότερης και διαφορετικής ανάπτυξης της ευφυΐας του. Την κατάταξη του ανθρώπινου είδους (Homo sapiens) στο ζωικό κόσμο έκανε το 18ο αιώνα ένας αντιεξελικτικός φυσιοδίφης, ο Σουηδός Κάρολος Λινναίος. Αυτός ταξινόμησε τον άνθρωπο στην τάξη των Πρωτευόντων (Primates) των Θηλαστικών (Mammalia) μαζί με τους πιθήκους. Η γενική αυτή ταξινόμηση είναι ακόμη αποδεκτή από τους βιολόγους. Η γενετική ανάλυση, οι μέθοδοι της οποία αναπτύχθηκαν μόλις τις τελευταίες δεκαετίες, έρχεται να δικαιώσει τον Κάρολο Λινναίο και να επιβεβαιώσει τη δική του κατάταξη ανθρώπου και χιμπατζή στην ίδια οικογένεια.
Δεύτερο, ότι ο άνθρωπος, όπως όλοι οι σύγχρονοι οργανισμοί, εξελίχτηκε από άλλα προϋπάρχοντα όντα και υπόκειται στις ίδιες βιολογικές αλλαγές, όπως όλα τα άλλα ζωικά είδη. Άλλωστε αυτό δείχνουν πολλά ανθρώπινα απολιθώματα. Αυτό είναι τόσο σίγουρο, όσο μπορεί να είναι ένα επιστημονικό συμπέρασμα.
Τεταρτογενές, η γεωλογική εποχή του ανθρώπου
Το Τεταρτογενές είναι η νεότερη χρονικά περίοδος της ιστορίας της Γης, που άρχισε σταδιακά πριν από 2 με 1,8 εκατομμύρια χρόνια και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ξεκίνησε δηλαδή μόλις «χθες» σε σύγκριση με το μέγεθος του γεωλογικού χρόνου, όπως τουλάχιστον το γνωρίσαμε έστω και σε σύντομη περιγραφή στις προηγούμενες σελίδες. Ονομαζόταν και
Ανθρωπογενές μέχρι πρόσφατα, γιατί μέσα σ’ αυτό το χρονικό διάστημα της ιστορίας της Γης, βρέθηκαν παλαιοντολογικές και αρχαιολογικές αποδείξεις για το ξεκίνημα του ανθρώπου ως ζωικού είδους και για τη βιολογική και νοηματική-πολιτισμική του εξέλιξη. Διακρίνεται στην Πλειστόκαινη περίοδο, που είναι η μεγαλύτερη χρονικά περίοδος του και στην Ολόκαινη εποχή, που είναι τα τελευταία 10 χιλιάδες χρόνια της ιστορίας της Γης και της ανθρώπινης προϊστορίας και ιστορίας. Το Τεταρτογενές παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα στην κλιματική του κατάσταση με τις διαδοχικές εναλλαγές θερμών και ψυχρών περιόδων, γνωστές ως παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περίοδοι.
Όπως είναι γενικά παραδεκτό κατά τη διάρκεια του Τεταρτογενούς σημειώθηκαν έξι τουλάχιστον μεγάλες παγετώδεις περίοδοι. Από την ανάλυση δειγμάτων ιζημάτων από γεωτρήσεις στους ωκεανούς φαίνεται ότι οι διακυμάνσεις των θερμοκρασιών του θαλασσινού νερού ήταν περισσότερες και ορισμένοι επιστήμονες μιλούν για δεκαεπτά κύκλους παγετώνων. Από αυτούς οι τέσσερις κύριες και καλά μελετημένες εποχές παγετώνων, είναι γνωστές στον ευρωπαϊκό χώρο από την παλιότερη προς τη νεότερη με τις ονομασίες Γκίνζιο, Μινδέλιο, Ρίσσιο και Βούρμιο (Günz, Mindel, Riss, Würm).
Πρωτόγνωρα ονόματα για τον μη ειδικό που προκύπτουν, κατά πάγια επιστημονική συνήθεια, από τις ονομασίες των περιοχών, όπου για πρώτη φορά μελετήθηκαν γεωλογικοί σχηματισμοί των αντίστοιχων περιόδων. Κατά την διάρκεια των κρύων περιόδων υπολογίζεται ότι οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες στη στεριά ήταν μικρότερες από τις σημερινές μέχρι και 10ο C.
Ενδιάμεσα στις παγετώδεις περιόδους παρεμβάλλονται οι αντίστοιχες μεσοπαγετώδεις περίοδοι. Οι παγετώδεις περίοδοι ήταν πάντα μεγάλες σε διάρκεια, ενώ οι μεσοπαγετώδεις, όπως η σημερινή που ζούμε, ήταν πολύ συντομότερες, δεν ξεπερνούσαν συνήθως τις 10.000 χρόνια. Ούτε όμως οι παγετώδεις εποχές ήταν απόλυτα παγετώδεις, μήτε οι μεσοπαγετώδεις. Για μεγάλα και ακανόνιστα χρονικά διαστήματα οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας ήταν σημαντικές, οι κλιματικές αλλαγές επίσης σχετικά μεγάλες και μπορούμε να μιλάμε για θερμά χρονικά διαστήματα μέσα στις παγετώδεις περιόδους και το αντίστροφο.
Το τελευταίο θερμό μεσοδιάστημα, δηλαδή μεταξύ δύο παγετωδών περιόδων, έληξε πριν από 70.000.
Η τελευταία Παγετώδης Περίοδος (Würm, 70.000-30.000), ακολουθεί ένα βραχύτατο θερμό Μεσοστάδιο (μεταξύ 28.000-26.000) και έπεται το νεότερο χρονικά τμήμα της, το Όψιμο Würm, (26.000-10.000 περίπου), αν και η αρχή της τήξης των πάγων ξεκίνησε ουσιαστικά πριν από 18.000, κορυφώθηκε γύρω στα 12.500 χρόνια και ολοκληρώθηκε στα 7.000 πριν από σήμερα. Από τότε μέχρι σήμερα έχουμε γενικά μια αύξηση της θερμοκρασίας και άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αν και δεν έλειψαν και μικρές ψυχρές εποχές, όπως στο τέλος της εποχής του Χαλκού και στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα με τους πολύ δριμείς χειμώνες και την επέκταση των παγετώνων. Κατά τους 20ο και 21ο αιώνες φαίνεται ότι το λιώσιμο των πάγων συνεχίζεται με μια μικρή σχετικά επιτάχυνση.
Απόσταση σε Χρόνια από Σήμερα
IV. Σύγχρονη Μεσοπαγετώδης περίοδος 10.000 χρόνια
4η Παγετώδης ή Würm 144.000
ΙΙΙ Μεσοπαγετώδης ή Riss- Würm 183.000
3η Παγετώδης ή Riss 306.000
II Μεσοπαγετώδης ή Mindel-Riss 429.000
2η Παγετώδης ή Mindel 478.000
Ι Μεσοπαγετώδης ή Günz-Mindel 543.000
1η Παγετώδης ή Günz 592.000 χρόνια
Οι κυριότερες γεωλογικές ενδείξεις και αποδείξεις για την ύπαρξη παγετώνων του παρελθόντος είναι οι μοραίνες, δηλαδή αποθέσεις κροκαλών και χαλικιών, που αναπτύσσονται στο μέτωπο και τα πλευρά του παγετώνα, εξαιτίας της κίνησης και της διαβρωτικής του δράσης του. Δευτερεύουσες, ιζηματογενείς αποθέσεις λεπτής αργίλου.... ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΟ: http://www.geo.auth.gr/courses/ggg/ggg105y/I_Uienudio_ooa_unea_oio_aaueiaeeiy__nuiio.pdf
