ΠΩΣ ΤΟ ΑΓΡΙΜΙ ΕΓΙΝΕ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΜΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ 
ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ  
ΒΗΜΑ/SCIENCE
19  Αυγούστου  2012

 
 *****
Γιατί είμαστε τόσο διαφορετικοί 

από τους χιμπαντζήδες;

του Dan Jones

Μπορεί το γενετικό υλικό μας να έχει πολλά κοινά με το δικό τους, ωστόσο οι διαφορές μας δεν αποτελούν μόνο θέμα γονιδίων

Κανένας δεν θα μπέρδευε έναν άνθρωπο με έναν χιμπαντζή, ωστόσο το ανθρώπινο γενετικό υλικό έχει πιο πολλά κοινά με αυτό του χιμπαντζή σε σύγκριση με τα γονίδια που μοιράζονται ποντίκια και αρουραίοι. Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; Η πρόοδος του πεδίου της γενωμικής αρχίζει να αποκαλύπτει το μυστήριο. Αν κάποιος συγκρίνει το γονιδίωμα του ανθρώπου και του χιμπαντζή, θα ανακαλύψει ότι διαφέρουν κατά λίγο περισσότερο από 1%. Μπορεί αυτό το ποσοστό να φαίνεται μικρό, ωστόσο αντιστοιχεί σε περισσότερες από 30 εκατομμύρια μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα σημεία του γονιδιώματος. Ποσοστό περίπου 80% των 20.000 και πλέον γονιδίων μας επηρεάζεται και, παρ' ότι στα περισσότερα γονίδια εμφανίζονται μόνο μία ή δύο μεταλλάξεις, αυτές μπορεί να έχουν πολύ σημαντική επίδραση. Για παράδειγμα, η πρωτεΐνη που παράγεται από το ανθρώπινο γονίδιο FOXP2, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην ομιλία, διαφέρει από εκείνη που παράγει το αντίστοιχο γονίδιο του χιμπαντζή κατά μόλις δύο αμινοξέα. Παράλληλα μικρές αλλαγές στα γονίδια microcephalin και ASPM πιθανότατα οδηγούν σε μεγάλες διαφορές στο μέγεθος του εγκεφάλου ανθρώπων και χιμπαντζήδων.

Ωστόσο οι πρωτεΐνες αποτελούν μόνο μέρος του συνόλου που μας κάνει... ανθρώπους. Ζωτικής σημασίας είναι και οι αλλαγές στη γονιδιακή ρύθμιση - στο πότε και στο πού εκφράζονται, δηλαδή, τα γονίδια κατά την ανάπτυξη, λέει ο Τζέιμς Νουνάν από το Πανεπιστήμιο Γέιλ. Οι μεταλλάξεις σε γονίδια-«κλειδιά» της ανάπτυξης μπορεί να είναι θανάσιμες. Ωστόσο, όπως λέει ο ειδικός: «Η αλλαγή στην έκφραση ενός γονιδίου σε έναν μόνο ιστό ή σε μία και μόνο χρονική στιγμή μπορεί πιο εύκολα να οδηγήσει σε μια "καινοτομία" που δεν είναι θανατηφόρα». Το εργαστήριο του Νουνάν είναι ένα από τα πολλά σε παγκόσμιο επίπεδο τα οποία ασχολούνται με τη σύγκριση της γονιδιακής έκφρασης σε ιστούς του εγκεφάλου προκειμένου να αποκαλυφθούν οι βασικές διαφορές στη ρύθμιση των γονιδίων μεταξύ ανθρώπων και χιμπαντζήδων - οι περισσότερες από αυτές τις διαφορές συνεχίζουν να παραμένουν αυτή τη στιγμή στο σκοτάδι.

Το τίμημα της ευφυΐας

Και μετά υπάρχει και το ζήτημα του διπλασιασμού των γονιδίων. Η διαδικασία αυτή μπορεί να οδηγήσει σε οικογένειες γονιδίων που διαφοροποιούνται και αναλαμβάνουν νέες λειτουργίες, αναφέρει ο Ιβαν Εϊχλερ από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ. Το εργαστήριό του έχει εντοπίσει οικογένειες αποκλειστικώς ανθρώπινων γονιδίων οι οποίες επιδρούν ποικιλοτρόπως στη βιολογία μας, από το ανοσοποιητικό σύστημα ως τον εγκέφαλο. Ο επιστήμονας υποπτεύεται ότι ο διπλασιασμός των γονιδίων έχει συνεισφέρει στην εξέλιξη νέων νοητικών ικανοτήτων στους ανθρώπους, με ένα κόστος όμως: τη μεγαλύτερη ευαισθησία στις νευρολογικές διαταραχές.

Η αντιγραφή σφαλμάτων σημαίνει ότι ολόκληρα τμήματα DNA έχουν «σβηστεί» κατά λάθος. Αλλα τμήματα γενετικού υλικού βρίσκονται σε νέες τοποθεσίες όταν γενετικά στοιχεία «χοροπηδούν» και αλλάζουν θέση στο γονιδίωμα ή όταν ιοί ενσωματώνονται στο γενετικό υλικό μας. Το ανθρώπινο γονιδίωμα περιέχει περισσότερα από 26.000 INDELs (όρος που προέρχεται από το Insertion-Deletion), πολλά εκ των οποίων συνδέονται με διαφορές στη γονιδιακή έκφραση μεταξύ ανθρώπων και χιμπαντζήδων.

Η «μετάλλαξη» του πολιτισμού

Ακόμη και ένας πλήρης κατάλογος γενετικών διαφορών δεν θα λύσει όμως το μυστήριο. Και αυτό διότι αυτό που κυρίως μας κάνει ανθρώπους είναι πολιτισμικό, είναι κάτι που περνά από γενιά σε γενιά μέσω της μάθησης, σημειώνει ο Ατζίτ Βάρκι από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο. Επιπλέον, όπως λέει, η συν-εξέλιξη γονιδίων και πολιτισμού αποτελεί μια μεγάλη κινητήρια δύναμη στην ανθρώπινη εξέλιξη επιτρέποντας για παράδειγμα στους απογόνους των γαλακτοπαραγωγών-κτηνοτρόφων να πέπτουν την πρωτεΐνη του γάλακτος. Προκειμένου να λύσουμε το μυστήριο της ανθρώπινης μοναδικότητας χρειάζεται να ξέρουμε πώς το γονιδίωμα «χτίζει» σώματα και εγκεφάλους, πώς οι εγκέφαλοι «χτίζουν» πολιτισμό και πώς ο πολιτισμός οδηγεί τελικώς σε αλλαγές στο γονιδίωμα. Αυτός όμως παραμένει μακρινός στόχος. 

 @@@@@@@@@@@@

 Γιατί επεκταθήκαμε σε ολόκληρο τον πλανήτη;

Douglas Kate 

Οι επιστήμονες αναζητούν για ποιον λόγο μόνο μία ομάδα Homo sapiens έφυγε πριν από 65 χιλιάδες χρόνια από την Αφρική και κατέκτησε τον κόσμο.

 

Οι πρόγονοί μας κατάφεραν να κάνουν ορισμένες επικές μεταναστεύσεις. Ο Homo erectus πραγματοποίησε την πρώτη μεγάλη μετανάστευση από την Αφρική στην Aνατολική Ασία πριν από 1,8 εκατομμύρια χρόνια. Περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια αργότερα οι προκάτοχοι των Νεάντερταλ εμφανίστηκαν στην Ευρώπη. Και πριν από 125.000 χρόνια ο Homo sapiens έκανε επιδρομή στη Μέση Ανατολή. Κανένας από αυτούς τους πληθυσμούς δεν διήρκεσε. Αλλά πριν από περίπου 65.000 χρόνια μια ομάδα σύγχρονων ανθρώπων έφυγε από την Αφρική και κατέκτησε τον κόσμο - ένα εκπληκτικό επίτευγμα για οποιοδήποτε είδος, πόσω μάλλον για έναν μικρόσωμο, γυμνό από τρίχωμα πίθηκο. Τι έκανε τον σύγχρονο άνθρωπο να εξαπλωθεί τόσο πολύ και τόσο μακριά;

Γίναμε... πολλοί!

Ισως όλα άρχισαν από τον… συνωστισμό. Ολοι οι άνθρωποι ανήκουν σε μια από τις τέσσερις διαφορετικές γενεαλογικές γραμμές (L0, L1, L2, L3), ωστόσο μόνο η γενεαλογική σειρά L3 εντοπίζεται εκτός της Αφρικής. Ο Κουέντιν Ατκινσον από το Πανεπιστήμιο του Οκλαντ στη Νέα Ζηλανδία και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν ότι η συγκεκριμένη γενεαλογική γραμμή εμφάνισε «εκτόξευση» του πληθυσμού της στα 10.000 χρόνια που οδήγησαν στη μεγάλη έξοδο. Ετσι ο συνωστισμός στο Κέρας της Αφρικής ίσως ώθησε τη συγκεκριμένη ομάδα να διασχίσει την Ερυθρά Θάλασσα και να κινηθεί κατά μήκος της νότιας ακτής της Ασίας.

Βέβαια ανοιχτό παραμένει το ερώτημα σχετικά με το γιατί αυξήθηκε ο αριθμός του συγκεκριμένου πληθυσμού. Ο Ατκινσον σημειώνει ότι επί 100.000 έτη το αφρικανικό κλίμα «ακροβατούσε» μεταξύ ξηρασίας και πλημμυρών προτού σταθεροποιηθεί πριν από περίπου 70.000 χρόνια. Ισως λοιπόν αυτή η περιβαλλοντική αστάθεια οδήγησε τους πρώτους ανθρώπους στο να γίνουν πιο εφευρετικοί, με προσαρμογές που βοήθησαν στην αύξηση του πληθυσμού όταν οι κλιματικές συνθήκες βελτιώθηκαν.

Ο Πολ Μέλαρς από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ εκτιμά από την πλευρά του ότι η «έκρηξη» στον αριθμό του πληθυσμού ήταν το αποτέλεσμα μιας άλλης «έκρηξης» στην πολυπλοκότητα των τεχνολογικών, οικονομικών, κοινωνικών και νοητικών ικανοτήτων. Η ικανότητα ελέγχου της φωτιάς προηγήθηκε κατά πολύ, όπως πιθανώς και η ικανότητα του λόγου. Ωστόσο στη συγκεκριμένη περίοδο παρουσιάστηκε άνθιση της καινοτομίας, όπως η κατασκευή πολύπλοκων εργαλείων, η αποτελεσματική εκμετάλλευση των πηγών τροφής, η καλλιτεχνική έκφραση και η συμβολική διακόσμηση.

«Το γονίδιο της περιπέτειας»

Αυτή η πολιτισμική πρόοδος πρέπει να ήταν άκρως σημαντική, σύμφωνα με τον Μαρκ Πάτζελ από το Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οπως λέει «το μήνυμα ήταν ότι όχι μόνο μπορούμε να περπατήσουμε αλλά μπορούμε και να αλλάξουμε τον κόσμο όταν φθάσουμε στον προορισμό μας». Αυτές οι ικανότητες έσπρωχναν τους μετανάστες ολοένα και πιο μπροστά, σημειώνει ο ειδικός, καθώς τα νέα μέρη που κατακτούσαν έφθαναν σε κάποια στιγμή στο φουλ της χωρητικότητάς τους και έτσι ξεκινούσαν καινούργιες μετακινήσεις προς νέα εδάφη ώστε να αποφευχθεί ο ανταγωνισμός.

«Κάποια απ' όλα αυτά τα γεγονότα πιθανότατα έγιναν κατά τύχη» προσθέτει ο Κρις Στρίνγκερ από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Για παράδειγμα η αποίκηση της Αυστραλίας ίσως έλαβε χώρα όταν θαλασσοπόροι που ταξίδευαν μεταξύ νησιών βγήκαν από την πορεία τους. Ισως και κάποιες γενετικές μεταλλάξεις μάς έκαναν πιο περιπετειώδεις. Για παράδειγμα το αποκαλούμενο γονίδιο «αναζήτησης της καινοτομίας», το DRD4-7R, είναι πιο κοινό στους πληθυσμούς που μετανάστευσαν πιο γρήγορα και πιο μακριά από την Αφρική. «Υπάρχει βέβαια και το ανθρώπινο πνεύμα - να ανέβουμε στην κορυφή που δεν έχει πατήσει κανένας» λέει ο Στρίνγκερ.

&&&&am&&

Γιατί σηκωθήκαμε στα δύο πόδια; Το τι κερδίσαμε και τι χάσαμε όταν αρχίσαμε να περπατάμε στα δύο πόδια απασχολεί τους ειδικούς

Douglas Kate  

 

Ο Κάρολος Δαρβίνος υποστήριζε ότι οι πρόγονοί μας σηκώθηκαν στην όρθια θέση προκειμένου να ελευθερώσουν τα άνω άκρα τους και να μπορούν να κατασκευάζουν εργαλεία. Γνωρίζουμε πλέον ότι αυτό δεν μπορεί να είναι σωστό αφού τα αρχαιότερα εργαλεία που έχουν βρεθεί είναι ηλικίας 2,6 εκατομμυρίων ετών, ενώ η ανατομία των απολιθωμάτων ανθρωποειδών αποκαλύπτει ότι ο διποδισμός εμφανίστηκε πριν από τουλάχιστον 4,2 εκατομμύρια έτη - ίσως και πριν από 6 εκατομμύρια έτη.

Το πρόβλημα με τον διποδισμό, αναφέρει ο Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, είναι ότι, ενώ συνδέεται με πολλά πλεονεκτήματα, απαιτεί ανατομικές αλλαγές με αποτέλεσμα στο μεσοδιάστημα να είναι κάποιος αργός, ασταθής και αδέξιος. «Λογικά ο διποδισμός ξεκίνησε στα δένδρα» λέει ο ειδικός, σημειώνοντας ότι οι ουραγκοτάγκοι και άλλα πρωτεύοντα περπατούν όρθια στα κλαδιά όταν τρέφονται. Η αναφορά του δρος Στρίνγκερ ταιριάζει με ό,τι γνωρίζουμε σχετικά με τον τρόπο ζωής των πρώτων δίποδων, δεν εξηγεί όμως για ποιον λόγο απέκτησαν στο πλαίσιο της εξέλιξης ειδική ανατομία. Για παράδειγμα τέσσερα εκατομμύρια χρόνια πριν το οστό της κνήμης ήταν κάθετο σε σχέση με την πατούσα, ενώ στους σημερινούς πιθήκους έχει κλίση προς τα έξω - ακόμη και σε εκείνους που περπατούν τις περισσότερες ώρες στα δύο πόδια.

Για τους κουβαλητές

Μια πιο πειστική εξελικτική εξήγηση θα ήταν ότι ο διποδισμός αυξάνει την επιβίωση και γι' αυτόν τον λόγο κάποιοι πιστεύουν ότι εξελίχθηκε επειδή επέτρεπε στα αρσενικά να έχουν περισσότερη πρόσβαση σε τροφή ώστε να βοηθούν στο να τρέφονται οι σύντροφοι και τα μικρά τους. Ωστόσο αυτή η ιδέα προϋποθέτει την πολύ πρώιμη εμφάνιση της μονογαμίας, κάτι που δεν υποστηρίζεται από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, υπογραμμίζει ο Ντόναλντ Τζοχάνσον από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνας στο Τέμπε, ο οποίος το 1974 ανακάλυψε τη Λούσι, έναν Αυστραλοπίθηκο ηλικίας 3,2 εκατομμυρίων ετών που περπατούσε στα δύο πόδια. Ο δρ Τζοχάνσον τονίζει ότι στα πρώτα ανθρωποειδή τα αρσενικά ήταν πολύ μεγαλύτερα από τα θηλυκά, γεγονός που μαρτυρεί ανταγωνισμό παρά συνεργασία μεταξύ των δύο φύλων.

«Το πραγματικό ερώτημα είναι ποια ήταν τα οφέλη του διποδισμού» λέει ο Τζοχάνσον. Μια πιθανότητα είναι ότι τα ζώα που μπορούσαν να καλύψουν μεγαλύτερες αποστάσεις από τα υπόλοιπα είχαν πρόσβαση σε μεγαλύτερη ποικιλία πηγών τροφής, γεγονός που τους επέτρεπε να ζουν περισσότερο και να φέρνουν στον κόσμο πιο πολλούς απογόνους. Επιπροσθέτως, ο διποδισμός προσέφερε τη δυνατότητα ελευθερίας στα άνω άκρα προκειμένου να μεταφέρονται αντικείμενα, ενώ παράλληλα το να είναι το ζώο ψηλότερο του επέτρεπε να εντοπίζει καλύτερα τους υποψήφιους θηρευτές. «Πρέπει να υπήρχαν πολλά πλεονεκτήματα μαζί» υπογραμμίζει ο ειδικός και προσθέτει ότι ο διποδισμός πιθανώς εμφανίστηκε κατά την εξέλιξη περισσότερες από μία φορές.

Η απάντηση στη... σαβάνα

Ολα αυτά προετοίμασαν το έδαφος για μια δεύτερη φάση εξέλιξης πριν από περίπου 1,7 εκατομμύρια έτη, όταν οι πρόγονοί μας εγκατέλειψαν τα δάση για τη σαβάνα. Σε αυτή την περίοδο έλαβαν χώρα οι μεγαλύτερες ανατομικές αλλαγές - οι ώμοι ίσιωσαν, τα πόδια έγιναν πιο μακριά και η λεκάνη προσαρμόστηκε στη ζωή σε δύο πόδια.

Υπάρχουν πολλοί πιθανοί λόγοι ως απάντηση στο γιατί ο διποδισμός αποτέλεσε γεγονός σε αυτή τη φάση. Η όρθια στάση πιθανότατα βοήθησε τους προγόνους μας να αντεπεξέρχονται στις πολύ υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονταν στα λιβάδια, επιτρέποντας στον αέρα να κυκλοφορεί στο σώμα τους και μειώνοντας την άμεση έκθεσή τους στον ήλιο. Επίσης η όρθια στάση αύξησε και την κινητικότητα. «Προσέφερε περισσότερη αποτελεσματικότητα στις μετακινήσεις επιτρέποντας να καλύπτονται μεγαλύτερες αποστάσεις» αναφέρει ο Ρόμπιν Ντάνμπαρ, καθηγητής Εξελικτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ο διποδισμός επέτρεψε στους προγόνους μας να διανύουν μεγάλες αποστάσεις και να βρίσκουν θηράματα στις σαβάνες. Μάλιστα, μια μελέτη δείχνει ακόμη και ότι προσαρμοστήκαμε για να φέρνουμε εις πέρας αγώνες αντοχής, αν και ο σύγχρονος πληθυσμός… του καναπέ μάλλον θα θεωρήσει αυτή τη θεωρία τραβηγμένη. 

%%%%%%%%%%%%%%%%%%

 

 Πότε εξελίχθηκε η γλώσσα;

Robson David 

Παρ’ ότι το χάρισμα του λόγου δεν το διέθετε μόνο ο σύγχρονος άνθρωπος αλλά και οι πρόγονοί του, η μετάδοση πολύπλοκων ιδεών φαίνεται ότι αποτελεί προνόμιο μόνο του Homo sapiens

 

Χωρίς τη γλώσσα θα παλεύαμε να ανταλλάξουμε ιδέες ή να επηρεάσουμε τις συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων. Η ανθρώπινη κοινωνία όπως την ξέρουμε δεν θα υπήρχε. Η αρχή αυτής και μόνο της δεξιότητας αποτέλεσε σημείο-σταθμό στην ιστορία μας, ωστόσο το πότε ακριβώς πήρε σάρκα και οστά η συγκεκριμένη κατάκτηση του ανθρώπου είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσδιοριστεί.

Δεν είμαστε οι μόνοι...

Γνωρίζουμε ότι ο Homo sapiens δεν ήταν ο μόνος που είχε την ικανότητα του λόγου. Οι Νεάντερταλ, οι οποίοι εμφανίστηκαν πριν από περίπου 230.000 χρόνια, διέθεταν τις νευρικές συνδέσεις με τη γλώσσα, το διάφραγμα και τους μυς του στέρνου που είναι απαραίτητες για την άρθρωση πολύπλοκων ήχων και για τον έλεγχο της αναπνοής, ο οποίος επιτρέπει την εκφορά του λόγου. Τα στοιχεία που μαρτυρούν κάτι τέτοιο εξάγονται από το μέγεθος των οπών στο κρανίο και στους σπονδύλους μέσα από τις οποίες περνούν τα νεύρα που υπηρετούν αυτές τις περιοχές. Επιπλέον οι Νεάντερταλ έφεραν την ανθρώπινη παραλλαγή του γονιδίου FOXP2, το οποίο είναι σημαντικό για τον σχηματισμό των πολύπλοκων αναμνήσεων που εμπλέκονται στον λόγο.

Υποθέτοντας ότι αυτή η παραλλαγή εμφανίστηκε μόνο μία φορά, ο λόγος προηγήθηκε του διαχωρισμού της εξελικτικής γραμμής του ανθρώπου και του Νεάντερταλ πριν από περίπου 500.000 χρόνια.

Πράγματι φαίνεται ότι ο Homo heidelbergensis διέθετε ήδη το χάρισμα της... φλυαρίας πριν από 600.000 χρόνια, όταν πρωτοεμφανίστηκε στην Ευρώπη. Απολιθώματα δείχνουν ότι το συγκεκριμένο είδος είχε χάσει ένα όργανο που έμοιαζε με μπαλόνι και ήταν συνδεδεμένο με τον λάρυγγα, το οποίο επιτρέπει σε άλλα πρωτεύοντα να παράγουν δυνατούς, βαθείς ήχους ώστε να εντυπωσιάζουν τους αντιπάλους τους. «Αυτό είναι ένα μεγάλο μειονέκτημα - δεν μπορεί αυτή η ικανότητα να χάθηκε για το τίποτα» λέει ο Μπαρτ ντε Μπερ από το Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ στην Ολλανδία. Τα μοντέλα του μαρτυρούν ότι αυτού του είδους τα όργανα-μπαλόνια δεν θα έκαναν διακριτές τις διαφορές μεταξύ των φωνηέντων, με αποτέλεσμα να καθίσταται δύσκολη η άρθρωσή τους.

Λόγος 1,6 εκατομμυρίων ετών

Για τους παλαιότερους ακόμη προγόνους μας το αρχείο των απολιθωμάτων δεν μας... λέει και πολλά. Ωστόσο ο Ρόμπιν Ντάνμπαρ από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης σημειώνει ότι το πιο πρόσφατο ανθρωποειδές το οποίο φαίνεται να είχε νευρικές συνάψεις όπως αυτές των πιθήκων στο διάφραγμα και στο στέρνο είναι 1,6 εκατομμυρίων ετών - το γεγονός αυτό μαρτυρεί ότι ο λόγος «γεννήθηκε» κάποια στιγμή μεταξύ 1,6 εκατομμυρίων και 600.000 ετών πριν.

Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο αν αναλογιστούμε ότι η γλώσσα ίσως ξεκίνησε να εκφράζεται με κινήσεις των χεριών προτού εκφραστεί με ήχους. Αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε τα ανθρωποειδή ίσως συζητούσαν στη... νοηματική πολύ προτού οι ανατομικές προσαρμογές που είναι απαραίτητες για τον λόγο αφήσουν τα σημάδια τους στο αρχείο απολιθωμάτων.

Αλλά και η ερμηνεία των υπαρχόντων στοιχείων είναι προβληματική καθώς ακόμη και αν ένα ανθρωποειδές είναι ικανό να εκφέρει λόγο, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί και να κάνει μια συζήτηση με νόημα. Ο Ντάνμπαρ υποστηρίζει ότι η φωνή των ανθρωποειδών εξυπηρετούσε το... τραγούδι γύρω από τη φωτιά. Οπως συμβαίνει με το κελάηδισμα των πουλιών, το τραγούδι των ανθρωποειδών πιθανότατα δεν μετέδιδε συγκεκριμένες πληροφορίες, ωστόσο αυτή η δραστηριότητα ήταν πολύ σημαντική για το δέσιμο της ομάδας.

Ωστόσο ο Κρις Στρίνγκερ από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου υπογραμμίζει ότι τόσο ο Homo heidelbergensis όσο και οι Νεάντερταλ κατασκεύαζαν πολύπλοκα εργαλεία και κυνηγούσαν επικίνδυνα ζώα - οι δραστηριότητες αυτές θα ήταν πολύ δύσκολο να συντονιστούν χωρίς να υπάρχει έστω και κάποια πρωτόγονη μορφή γλώσσας.

Αδιαμφισβήτητα στοιχεία για την ύπαρξη λόγου ο οποίος χρησιμοποιείται για τη μετάδοση πολύπλοκων ιδεών εμφανίζονται μόνο με την κουλτούρα και τον συμβολισμό που συνδέονται με τον Homo sapiens. Οι πρώτες λέξεις, όποτε και αν εκστομίστηκαν, πυροδότησαν μια σειρά γεγονότα που άλλαξαν τις σχέσεις μας, την κοινωνία, την τεχνολογία, ακόμη και τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

 ************************

 

Γιατί ο εγκέφαλός μας είναι τόσο μεγάλος;

Robson David 

 

Μία και μόνο μετάλλαξη ίσως ήταν αρκετή για να ανοίξει ο δρόμος της ταχείας ανάπτυξης του εγκεφάλου. Αλλα πρωτεύοντα έχουν ισχυρούς μυς στις σιαγόνες οι οποίοι ασκούν δύναμη σε όλο το κρανίο εμποδίζοντας την ανάπτυξή του. Ωστόσο πριν από περίπου 2 εκατομμύρια έτη μια μετάλλαξη έφερε την αλλαγή στη γραμμή της εξέλιξης του ανθρώπου. Σύντομα ξεκίνησε μια «έκρηξη» στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Το τι ακριβώς οδήγησε σε αυτή την «έκρηξη» είναι ένα άλλο ζήτημα. Πιθανότατα το περιβάλλον «γέννησε» νέες νοητικές προκλήσεις. Και η κοινωνική ανάπτυξη θα έπαιξε τον ρόλο της. Προκειμένου να μελετήσει τη σημασία αυτών των παραγόντων ο Ντέιβιντ Γκίρι από το Πανεπιστήμιο του Μισούρι στην Κολούμπια συνέκρινε το μέγεθος του κρανίου διαφορετικών ανθρωποειδών με τις περιβαλλοντικές συνθήκες στις οποίες ζούσε το καθένα, όπως είναι η εκτιμώμενη διακύμανση στις ετήσιες θερμοκρασίες, καθώς και με τις κοινωνικές πιέσεις που δεχόταν, όπως το μέγεθος της ομάδας. Οπως είδε, και οι δύο αυτοί παράγοντες συνδέονταν με μεγαλύτερο μέγεθος εγκεφάλου, ωστόσο οι δυσκολίες στην «πλοήγηση» σε ένα μεγαλύτερο κοινωνικό δίκτυο φάνηκε να έχουν τη σημαντικότερη επίδραση στο μέγεθος του εγκεφάλου.

Θέμα διατροφής!

Ενας μεγάλος εγκέφαλος είναι απίστευτα πεινασμένος και έτσι οι πρώτοι άνθρωποι χρειάστηκε να αλλάξουν τη διατροφή τους ώστε να τον θρέψουν. Η μετάβαση στην κατανάλωση κρέατος πρέπει να βοήθησε προς αυτή την κατεύθυνση. Την ίδια βοήθεια θα πρέπει να προσέφερε και η προσθήκη στη διατροφή θαλασσινών πριν από περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια, η οποία παρείχε τα πολύτιμα ω-3 λιπαρά οξέα, που είναι ζωτικής σημασίας για το «χτίσιμο» του εγκεφάλου. Και βέβαια το μαγείρεμα της τροφής το οποίο διευκολύνει την πέψη φαίνεται να ήταν άλλος ένας σημαντικός παράγοντας. Το μαγείρεμα πρέπει να επέτρεψε στους προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου να αποκτήσουν μικρότερο έντερο και να αφιερώσουν τους επιπλέον πόρους στην ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Ωστόσο ένας μεγάλος εγκέφαλος έχει και κόστος, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων της γέννας. Ωσπου να φθάσει η στιγμή που τα οφέλη ενός μεγάλου εγκεφάλου δεν υπερίσχυαν πλέον του όποιου κόστους, διαθέταμε ήδη μια ζελατινώδη μάζα με βάρος 1,3 κιλών η οποία ήταν αρκετά... έξυπνη ώστε να αμφισβητεί την ίδια την ύπαρξή της.